Wat is macht en hoe speelt het een rol in transdisciplinaire onderzoeksprojecten? Die vraag stond centraal op 12 september tijdens het symposium van Rathenau Instituut, getiteld: Onder invloed: De rol van macht in transdisciplinair onderzoek.
Wat is macht?
Aan een waslijn hingen kaartjes van het publiek met daarop geschreven verschillende definities van macht. Volgens Eefje Cuppen, directeur van het Rathenau, is macht de beschikking over middelen. Inez Dekker, PhD-kandidaat van CropMix, hanteerde een meer conceptuele definitie: Macht is relationeel. “Het bestaat in de verhouding tussen mensen en is niet iets objectiefs.”
Ervaringen uit de praktijk
CropMix-partner Ans Hobbelink, bestuurslid van AVVN, nam deel aan een panelgesprek en vertelde over haar ervaringen in de praktijk. Wat haar betreft kunnen maatschappelijk partners helpen om onderzoek vorm te geven. “AVVN heeft kennis over biodiversiteit en natuurlijk tuinieren. Die kennis kan van waarde zijn voor een programma als CropMix.” Dit heeft AVVN afgelopen jaar ook in praktijk gebracht door samen met CropMix het experiment MoestuinMix op te zetten. Helaas gooide de slakkenplaag die roet in het eten. “Het regende veel en de slakken aten de jonge plantjes op die bedoeld waren voor het experiment. Een onvoorziene omstandigheid, maar daardoor ook een leermoment.” Ook benadrukte ze dat je iets terug moet geven aan deelnemende partners en betrokkenen. “In het geval van MoestuinMix vroegen we iets van onze leden, de moestuiniers. Het is belangrijk om ze ook iets terug te geven voor hun bijdrage en de resultaten terug te koppelen.”
De macht van de financier
Het gesprek gingen ook over op de ‘macht’ van onderzoeksfinanciers. De manier op de subsidies zijn opgezet, kaderen veel zaken in. Michaela Hordijk, sociaalgeograaf aan de Universiteit van Amsterdam, werkt aan grote, internationale projecten, onder andere over stedelijke ontwikkeling, watermanagement en klimaatadaptatie. Ze schetste haar ervaring met Europese projecten, waarin alle deliverables aan het begin vastliggen. Dat is weinig flexibel. “Zelf werk ik liever ‘doelzoekend’, waarbij je gaandeweg je koers kunt bepalen. Ik vind het terecht dat we ons moeten verantwoorden, we geven tenslotte publiek geld uit, maar de nadruk op deliverables doet geen recht aan andere vormen van kennis, zoals workshops en co-creatiesessies met stakeholders. De impact daarvan kun je niet altijd kwantificeren.” Een ander voorbeeld van macht van onderzoeksfinanciers is dat maatschappelijke partners cofinanciering moeten inleggen om mee te doen aan een project als CropMix, terwijl je ze eigenlijk juist zou willen belonen (betalen) voor hun bijdrage en inspanningen.
Asymmetrie van macht
Laurens Hessels, onderzoeker aan het Rathenau en hoogleraar aan Universiteit Leiden, gaf wat theoretische achtergrond over macht. “Als je onderzoek doet naar een maatschappelijk probleem, heb je alle stakeholders aan tafel nodig. Wat je niet wilt, is dat de asymmetrie in macht die je in de maatschappij ziet, gereproduceerd wordt in het project.” Met andere woorden: als bijvoorbeeld akkerbouwers in het huidige landbouwsysteem weinig macht hebben, geef ze dan juist meer ruimte in een project waarin je die problemen probeert aan te pakken.
Drie keer links is ook rechts
Oplossingen voor het herverdelen van macht in transdisciplinair onderzoek zaten volgens de sprekers en bezoekers in verschillende hoeken. Allereerst moeten we ons bewust worden van macht en machtsverschillen. Tussen consortiumpartners en onderzoekers, maar ook tussen financiers en consortia en tussen partners onderling. Wat vervolgens kan helpen is het hebben van een gezamenlijk doel en een dosis rebellie: dingen anders proberen te doen en zoeken naar mogelijkheden, ondanks de regels en drang naar deliverables. Of zoals Thijs Simons van SIA het mooi verwoordde: “Drie keer links is ook rechts.”
